Zastanawiając się nad skutecznością danej metody nauczania konieczne jest uprzednie zdiagnozowanie celu i potrzeb kształcenia w określonej dziedzinie. W dzisiejszym świecie typowe jest stwierdzenie „bez znajomości języków nie ma przyszłości”. O jakie języki chodzi i jaką przyszłość mamy na myśli wypowiadając takie twierdzenie? Oraz co dokładnie oznacza znajomość języka?
O
Wśród całego mnóstwa języków umiejętność posługiwania się niektórymi z nich uważana jest za wyjątkowo istotną. Dotyczy to języków, które tworzą swego rodzaju łączniki międzynarodowe – są językami używanymi nie tylko przez jedną, ale przez wiele narodowości. Dzięki istnieniu takich łączników w tej samej rozmowie prowadzonej np. w języku angielskim uczestniczyć może Rosjanin, Amerykanin, Węgier i Portugalczyk. Znają na poziomie komunikacyjnym ten sam język = łącznik, w związku z czym są w stanie się porozumieć. Oprócz języka angielskiego do grupy języków, którymi posługują się mieszkańcy znacznej części Ziemi należą m. in. mandaryński, hiszpański, francuski czy rosyjski. Jak powszechnie wiadomo, w wielu krajach na całym świecie największą popularnością cieszy się nauczania języka angielskiego – tzw. lingua franca naszych czasów.
Rozważając przyszłość edukacyjną dziecka, rodzic jest świadomy tego, że zadbanie o edukację językową młodego ucznia jest bardzo istotne – przestało być opcją, a stało się oczekiwaniem. Przyszły wykładowca renomowanej uczelni czy pracodawca zakłada, że młody dorosły oczekiwanie to spełnia i potrafi się przynajmniej komunikować w języku obcym. Jak pisze profesor lingwistyki stosowanej z Carnegie Mellon University, G. Richard Tucker, na podstawie dostępnych danych można stwierdzić, że na świecie jest więcej dwu- i wielojęzycznych osób niż osób posługujących się wyłącznie jednym językiem. Tucker wskazuje też, że znaczna liczba dzieci w ciągu swej edukacji doświadcza nauczania przedmiotów w języku innym niż ojczysty. W wielu krajach edukacja dwujęzyczna, czy nawet wielojęzyczna, jest traktowana jako pożądana i przydatna, zarówno przez lingwistów, jak i rodziców. Z powyższego rysuje nam się obraz przyszłego świata, w którym osobie władającej jednym językiem będzie się żyło co najmniej ciężko
W tym miejscu należałoby jeszcze rozważyć, co dokładnie oznacza „znajomość języka”. Powszechnie wiadome jest, że Rada Europy określiła stopnie znajomości języka obcego, dzięki czemu można mieć jakieś wyobrażenie o stopniu zaawansowania językowego (stopnie zaawansowania językowego przedstawione symbolami: A1, A2, B1, B2, C1, C2). Wyraz „znajomość” sugerowałby, że chodzi tu o poziom umiejętności swobodnego posługiwania się językiem obcym w mowie i w piśmie. A jak to jest w przypadku edukacji dwujęzycznej? Edukacja dwujęzyczna zakłada, że dziecko opanuje język obcy na poziomie zbliżonym do poziomu opanowania języka ojczystego (czyli na najwyższym możliwym dla danej osoby poziomie), tj. będzie w stanie swobodnie się nim posługiwać w obszarach wszystkich sprawności językowych: słuchania, mówienia, czytania i pisania.
Pojawia się pytanie, czy edukacja dwujęzyczna jest faktycznie tak skuteczna. W Polsce dzieci uczą się języka angielskiego już od pierwszej klasy szkoły podstawowej. Zazwyczaj w szkole państwowej uczęszczają na lekcje języka obcego dwa razy w tygodniu. Porównajmy ten stan rzeczy z takim, w którym dziecko codziennie ma kontakt z językiem angielskim – bierze aktywny udział w zajęciach edukacyjnych, takich jak np. edukacja przyrodnicza czy matematyczna prowadzonych po angielsku. Wówczas młody uczeń nie skupia się na aspekcie opanowywania anglojęzycznych struktur i zapamiętywania nowych wyrazów. Proces ten działa wtedy szybciej, ponieważ uczeń koncentruje się na innym celu, a jedynym narzędziem do odniesienia sukcesu jest posługiwanie się danym językiem obcym. Siłą rzeczy uczeń wówczas opanowuje obszerniejszy zakres słownictwa i struktur nieograniczonych do języka ogólnego, ale dotyczących konkretnych sytuacji języka specjalistycznego. Przykładowo na tradycyjnym kursie językowym dziecko pozna wyraz „flower” (kwiat), natomiast podczas edukacji przyrodniczej prowadzonej w języku angielskim wyraz „flower” będzie jedynie punktem wyjścia do poznania innego słownictwa w tym temacie, np. „bud” (pąk), „stalk” (łodyga), „petal” (płatek) czy „root” (korzeń).
W kwestii, „górowania” edukacji dwujęzycznej nad tradycyjną nauką języka obcego istotną rolę odgrywa obszar językowy, który jest przedmiotem nauczania. Faktycznie, tradycyjne kształcenie językowe obejmuje w zasadzie jedynie tzw. ogólny język obcy – czy to w szkole podstawowej, czy na kursach w szkołach językowych – nauczane są tam frazy, słownictwo, struktury gramatyczne służące posługiwaniu się językiem obcym o tematyce ogólnej. Są to oczywiście bardzo istotne podstawy, umożliwiające napisanie maila do zagranicznej koleżanki, zrobienie zakupów w londyńskim sklepie, czy też wezwanie pogotowia ratunkowego będąc na wakacjach zagranicą. Jednak edukacja dwujęzyczna oprócz takiego właśnie zastosowania języka skupia się też na wybranych zakresach specjalistycznych danego języka. Wpływa to w sposób pozytywny na poznawianie języka ogólnego, usprawnia kompetencje językowe, a dodatkowo umożliwia uczniowi językowe poruszanie się w świecie konkretnych tematów, takich jak matematyka, czy nauki przyrodnicze. Użytkowanie języka w celach komunikacyjnych w dowolnym specjalistycznym zakresie poprawia ogólne umiejętności posługiwania się danym językiem obcym. Idąc tym tropem, korzystając z edukacji dwujęzycznej na różnych etapach edukacyjnych, uczeń kończący liceum zna język obcy tak biegle, że nie ma potrzeby składania podania na studia filologiczne, ponieważ nie ma już potrzeby kształcenia czysto językowego (chyba że z zamiłowania), może ubiegać się o miejsce na kierunku prowadzonym w języku obcym – wówczas ma do wyboru uczelnie krajowe i zagraniczne, bo jest wystarczająco kompetentny by się na nie dostać i poradzić sobie ze studiowaniem w języku obcym.
Ucząc się więcej niż jednego języka, uczeń wzbogaca świadomość językową, dzięki temu rozumie lepiej czym jest język w ogóle i świadomie uczestniczy w ulepszaniu swych kompetencji językowych. U kilkuletniego dziecka uczęszczającego systematycznie na język angielski 2-3 razy w tygodniu już po krótkim czasie można zauważyć rozwój nie tylko w zakresie nabywania kompetencji językowych z zakresu języka angielskiego, ale przede wszystkim, rozwój w posługiwaniu się językiem ojczystym. Jako pedagog, nauczycielka języka angielskiego, autorka dwujęzycznego programu nauczania dla dzieci w wieku 3-5 lat („Bilingual Kids”) oraz przede wszystkim matka 8-letniego syna, mogę z doświadczenia powiedzieć, że systematyczność i praca nad językiem od wieku dziecięcego ma kluczowe znaczenie i duży wpływ na dalsze losy edukacji językowej młodego człowieka, usprawnia umiejętność posługiwania się językiem ojczystym oraz pozwala na wkroczenie w świat języka obcego bez barier. Praca w przedszkolu w charakterze nauczyciela języka angielskiego utwierdziła mnie w przekonaniu, że częstotliwość zajęć języka obcego odgrywa ważną rolę. Prowadząc zajęcia równocześnie w grupach uczęszczających 2 i 3 razy w tygodniu na język angielski od razu dało się dostrzec, że istnieje ogromna różnica w szybkości przyswajania przez dzieci obu grup materiału językowego. Dzieci chodzące na język angielski 3 razy w tygodniu zapamiętywały słówka i zwroty znacznie szybciej, były bardziej śmiałe w wypowiadaniu się po angielsku oraz szybciej przeszły z procesu osłuchiwania się do procesu produkowania językowego.
Wieloletnie obserwacje skłaniają mnie do refleksji, że dając dziecku możliwość kształcenia się w systemie dwujęzycznym, otwiera mu się drzwi do kompletnie innego świata, w którym ma możliwość skosztowania czym jest język obcy jako byt nieoddzielony od realistycznego świata, ale jako część świata dziecka. W środowisku, w którym dzieci uczą się, poznają świat, doświadczają pozytywnych emocji posługując się wyłącznie językiem obcym, otrzymują one znacznie więcej niż na tradycyjnym kursie językowym. Rozumieją, że język to coś więcej niż tylko słownictwo i zwroty, widzą i doświadczają, że to narzędzie służące osiąganiu różnych celów poprzez stosowanie komunikacji wszelkiego rodzaju.
Autor: Małgorzata Niczyporuk
Prywatna Szkoła Podstawowa „Akademia Językowa”
ul. Mickiewicza 49, 15-213 Białystok
e-mail: psp_akademiajezykowa@wp.pl
